Op pelgrimstocht met Thomas Cook (1886)

In het Bataviaasch Handelsblad van 31 juli 1886 staat een interessant artikel waarin hajj-arrangementen van de one and only  Thomas Cook in het vooruitzicht worden gesteld; de schrijver in kwestie doet wat meewarig en spreekt op een gegeven moment over pelgrim-toeristen en coupon-boekjes. Voor jouw gemak hier een letterlijke weergave van de tekst:

"De bedevaart naar Mekka.

      "Volgens de Engelsche Daily News  koestert de Gouverneur-Generaal van Indië, lord Dufferin, het volgend zeer oorspronkelijk denkbeeld.
     
       "Hij vindt niet dat de Muzelmansche Mekka gangers zoo geschapen zijn, dat men vertrouwen kan, dat ze ongeholpen en onbestuurd goed hun doel kunnen bereiken. Hij heeft dus Cook, den grooten Cook te hulp geroepen.

      "Geen ondernemender firma, dan die van de heeren Cook! Duizende toeristen heeft zij reeds door hare couponboekjes in staat gesteld gemakkelijk en goedkoop te reizen en nu zal zij zich zelfs met het vervoer der bedevaartgangers naar Mekka belasten.
      "Door lord Dufferin's bemoeiingen kunnen zij, die van Indië naar Jeddah gaan, met een agent van de heeren Cook een contract sluiten. Deze firma zorgt dan voor de noodige stoombooten, ziet toe, dat de reizigers niet afgezet worden en zal hun misschien vrij logies in de zeehaven, waar zij aankomen, verschaffen kunnen.
      "Een rijk Mahomedaan is nl. bereid voor de aankomende en de vertrekkende bedevaartgangers een groot hôtel aldaar te bouwen, dat 2000 gasten zal kunnen herbergen, indien het Turksche gouvernement den grond wil afstaan.
      "Of de genoemde firma de bedevaartgangers verder naar Mekka zal vervoeren, is nog niet bekend. Geen ongeloovige toch mag den gewijden grond van "the Hejaz" betreden en zelfs te Jeddah, waar de meest fanatieke bevolking uit geheel het Oosten woont, is het gevaarlijk wanneer een Christen aldaar te veel praats heeft.
      "Deze oude Arabische stad is als het ware doortrokken van den godsdienstijver der duizenden Haji's, die er telkens doortrekken, en aan wie zij haar voortdurenden bloei te danken heeft. Maar ofschoon het een ongeloovige verboden is het gebied van Jeddah te overschrijden, zoo kan men ten alle tijden een bekwamen gids erlangen. Te Caïro, Alexandrië, Damaskus, Constantinopel en zelfs te Algiers en Tanger zijn tal van scherpzinnige Mahomedanen, die onderscheiden talen spreken en zeer goed in staat zouden zijn een geheelen stoet bedevaartgangers voor hunne rekening te nemen.
      "We zullen dus spoedig in de dagbladen lezen, dat de heeren Cook boekjes afgeven voor pelgrim-toeristen, "met of zonder coupons", die recht geven 1) op een overtocht eerste klasse van Bombay naar Jeddah; 2) op een dragoman of Turkschen tolk in die haven en 3) de gewone gemakken voor een woestijnreis van 45 mijl. Want niet eerder ziet men de minarets van de heilige stad aan den kimme verrijzen. Tal van kameelen zullen steeds ter beschikking der reizigers zijn en misschien is het oogenblik niet ver af meer, dat men een spoorweg door de "Hejaz" zal aanleggen.
      "Wat gaat de tijd toch vooruit! Wanneer men eens bedenkt, dat 13 eeuwen lang deze nauwe strooks land verboden was aan den reiziger, die zijne onderzoekingen niet met zijn leven wilde betalen.
      "En nu sluit een firma van Londenschen ongeloovigen contracten ten bate van de heiligste handeling in het godsdienstige leven der Mahomedanen. Misschien zal de tijd nog komen, dat de scheidsmuur van het vooroordeel zoo ver wordt geslecht, dat de geloovingen  en ongeloovigen schouder aan schouder zullen staan om de Kaäba te aanschouwen of samen de nachtwake te houden op Arafat.
      "Deze nieuwerwetsche tusschenkomst is echter hoogst verstanding. Wanneer men nagaat, dat ieder geloovig Muzelman ten minste eens in zijn leven, hetzij in eigen persoon of bij procuratie, de heilige steden moet hebben bezocht, en let op de schandelijke tooneelen, waarvan men in de laatste jaren getuige was, dan wordt het hoog tijd, dat het gouvernement eens een vaderlijke contrôle gaat uitoefenen tot beteugeling der speculanten, dier er hun beroep van maken om de bedevaartgangers af te zetten.
      "Wanneer de Turksche autoriteiten evenveel belang in hun eigen onderdanen stelden, dan zou de jaarlijksche Hajj niet half zoo gevaarlijk voor Europa zijn. Cholera, typhus en tal van ziekten worden overal verspreid door de morsige hoopen, die te Jeddah en in de steden, waarheen hun weg hen voert, zich verzamelen. De haven zelve is uiterst morsig, zooals doorgaans alle Oostersche steden, en volgens de bestaande verhalen moeten Mekka en Medina broeinesten zijn van ziekten, zinkputten van vuil, waar zelfs niet het abc der gezondheidleer wordt gekend of in acht wordt genomen. De dagen van het "Mine" ceremonieel zijn boven alle beschrijving gevaarlijk. Wanneer de lucht als doortrokken is van den stank van rottend afval en van vleesch dat in de zon droogt, en men gebrek heeft aan behoorlijke reinheid en zindelijkheid, dan breekt er gewoonlijk eene ziekte uit. Tal van bedevaartgangers, die alle ontberingen hebben doorgestaan, om hun eeuwige heil te bevorderen, laten slechts hun gebeente in den heilligen grond achter. Toch moet men glimlachen bij de gedachte dat de "Haji's onder "persoonlijk geleide" tegen zooveel per hoofd zal worden volbracht. Slaagt de proefneming tussen Indië en Jeddah, dan zullen andere landen dit voorbeeld ongetwijfeld volgen. De schilderachtige karavaan, die jaarlijks uit Fez vertrekt, wordt iedere reis minder talrijk. De stoombooten nemen de reizigers in de kuststeden op en brengen ze op de gemakkelijkste wijze te Jeddah; zelfs de opzichtige processie, die Cairo met het Helige Tapijt verlaat, om naar Mekka te gaan, is nu nog zoowat het eenige zichtbare teeken van die het groote leger der orthodoxe geestdrijvers, die oudtijds over land reisden. Al deze oude gebruiken zijn afgeschaft sedert den invoer der stoombooten, die de bedavaartgangers snel en gooedkop naar de plaats hunner bestemming brengen."

UPDATE 25 april 2014 (artikel links aangepast)