Kijkje in de keuken van het Deïsme (NL, 1867)

Voor (archief-)onderzoekers is de nieuwe @kb_nederland boeken bron iets om mesjogge van te worden. Zo veel info kan een mens schier bevatten
— Eric Hennekam (@EricHennekam) April 3, 2013

Hear hear, Hennekam! Maar wat een schàt aan informatie! Geniet, maar lees met mate... Uiteraard heb ik in het genoemde boeken archief boeken1.kb.nl gezocht op voor mijn weblog toepasselijke zoektermen. Met 'islam' kom ik al heel ver: 367 boeken. Poeh, om mesjogge van te worden, inderdaad. Bij het vluchtig 'scannen' van de zoekresultaten zie ik ook veel vlugschriften, op pagina 6 zie ik bijvoorbeeld "'t Credo van een ongeloovige". Het werkje uit 1867 bevat maar 31 pagina's, nou denk ik dat kan ik wel bevatten. Terwijl ik voor het eerst kennis neem van dit Credo, schrijf ik de weblogbijdrage die je nu leest. Spannend hoor!

Ik klik door en kom ergens middenin het Credo terecht. Ik scroll naar boven en lees op de titelpagina "'t Credo van een ongeloovige. Een onchristelijk woord tot alle jonge christenen, door Omar". Ik denk direct aan het boekje De ondergang van Nederland - Land der naïeve dwazen.

De (anonieme) schrijver stelt zich voor als "een jongmensch, van een beetje ondervinding - maar ver van geleerd". Door een brief van een vriend is hij er toe gekomen geloofskwesties te bespreken. De schrijver is geenszins ongelovig, hij is noch atheïst, noch christen. Een citaat:

"Laat Christus mensch zijn, laat hem een wetgever zijn als Moses, een wonderdoend profeet als Elias, een volksleider als Mohammed - en ik zal de eerste wezen zijn leer te erkennen, en me onder zijn discipelen te rangschikken."

Eén ding is zeker. van de grondbeginselen van deze 'ongeloovige' maakt de in het christendom veelgeprezen Drieëenheid géén deel uit. Zijn zoektocht naar het Goddelijke brengt hem inzichten en tenslotte een geloof,

"losgerukt van onder 't juk van dominee en catechisatie [...] En dat geloof is hem niet ingepompt; neen - hij heeft 't verkregen in angst en strijd, in zorg en nadenken!"

Daar kan ik mij iets bij voorstellen, met mijn Nederlands-Hervormde verleden. De schrijver van 't Credo ziet het Godsbegrip in de natuur, "ongevormd door dogmatieke wanstaltigheden", en níet in de openbaring. De Bijbel ziet hij niet als het woord van God. Achtereenvolgens moeten het Oude en het Nieuwe Testament het ontgelden, met een extra veeg uit de pan voor de 'schagcherende joden' [sic]. De schrijver zegt dat Christus

"een smet [heeft] geworpen op 't schoon geheel van zijn zedelijke voorschriften. Zóó heeft hij, door een ongepaste zelfverheffing, een vuur van verwarring en twist opgestookt, dat branden zal door alle eeuwen heen."

Delen van het Nieuwe Testament zijn "commentariën op [de evangeliën], namelijk de min of meer subjectieve opvattingen en uitleggingen, die door latere schrijvers daaraan zijn toegevoegd. [...] Deze geschriften

"staan tot 't woord zelf in gelijke verhouding als de verklarende overleveringen van de Sonnat staan tot den Koran. En te duidelijker blijkt dit, wanneer we nagaan hoe onze Christelijke uitleggers vooral ook dit met de Mohammedaansche gemeen hebben: dat ze beurtelings zichzelf, hun profeet en elkander tegenspreken; en overal, om hun eigen naam te verheerlijken, veel verder zijn gegaan in 't vaststellen van hun dogma's, en 't vergoden van hun profeet - dan die profeet zelf."

Bovenstaand gelezen te hebben verbaasd het mij niet dat de schrijver, na een uitzondering gemaakt te hebben voor Jakobus (want "die stelt liefde en goede werken boven geloof"), stelt dat

"de welsprekende brieven van Paulus, de beslissingen van kerkvaders en conciliën, de hoogwijze uitingen van latere synoden, [...] ons trapsgewijs [hebben] gebragt tot 't in de wereld roepen van een werk als de Heidelbergsche Catechismus [...], een boek dat Christus zelf 't eerst zou hebben afgekeurd."

En dan, mijns inziens, het pièce de résistance van de schrijver waarin het christendom en de islam het evenveel moeten ontgelden:

"De leer die uit menschen is zal gebroken worden; slechts die uit God is zal stand houden.
Maar niet één leer is uit God: noch die van Christus, noch die van Mohammed.
Dit heeft ook reeds de geschiedenis bewezen.
't Christendom is geheel gebroken; de Islam meer dan half.
De Islam, als jonger, gevoelt zich nog sterker op zijn fundamenten."

Bam! Die zit. Niet mijn idee over mijn geliefd geloof, maar... Wauw! Wat een krachtige woorden over geloofskwesties, woorden mind you van zo'n 146 jaar geleden. Stof tot nadenken. Zeker! Ik raad je aan het hele werkje te lezen. Voor het online lezen klik je op deze link van boeken1.kb.nl. Voor een pdf exemplaar van 't Credo klik je op deze link.

Tot slot. De anonieme schrijver, die het zgn. Deïsme voorstaat, heeft gebruik gemaakt van het pseudoniem Omar. Het werkje geeft geen opheldering over de keus voor deze typisch islamitische naam.
nl.wikipedia.org/wiki/Omar_ibn_al-Chattab