Welles!

"The Garden Of Allah"
Anno 1904 komt het boek uit (geschreven door Robert Hichens). Het zal de basis worden voor een toneelstuk (première 21 oktober 1911) en maar liefst drie films (1916, 1927 en 1936). Alsof het niet genoeg is, komen Orson Welles en zijn Campbell Playhouse in 1939 met het hóorspel "The Garden Of Allah" (uitgezonden door CBS op 19 november 1939)

archive.org/details/otr_campbellplayhouse (track no. 45)


Orson Welles wordt door filmfanatici aanbeden als een genie. Zijn speelfilm "Citizen Kane" uit 1942 (afgelopen weekend nog als ‘Filmklassieker’  uitgezonden door de NPS op Nederland 2) zou een absoluut meesterwerk zijn. Lang heb ook ik als filmliefhebber dat politiek-correcte standpunt verkondigd, maar bij het beluisteren van het hoorspel "The Garden Of Allah" vallen mij de schellen van de 'ogen'. De producer van zulke flauwekul is de benaming genie niet waardig! En bij nader inzien (bij het bekijken van die film gisterennacht) is "Citizen Kane" behoorlijk langdradig. Rosebud’s a sleigh! [dàt was nu een èchte spoiler!] Welles een genie? Nietes!

Uiteraard is mijn bekering tot islam (inmiddels 13 jaar geleden, mash’Allah) van invloed op de (her)waardering van films die ik vroeger heb bekeken, en destijds heb beoordeeld met de bagage die ik toen had. Wanneer ik nu, met mijn bagage van nu, kennis maak met het hoorspel "The Garden Of Allah" dan lig ik in een deuk. Geamuseerd luister ik naar zo’n vijftig minuten vol pseudo-suspense.

Bij tijd en wijle valt er zeker te genieten – met name tijdens de commercial breaks "Just as sure as you like chicken, you like Campbell’s Chicken Soup" - af en toe zijn er in het hoorspel dialogen, monologen of situaties die om verschillende redenen ook jouw aandacht verdienen. In deze weblogbijdrage "Welles!" komen ze allemaal voorbij.

The Garden Of Allah (VS, 1939), een hoorspel van Orson Welles’ Campbell Playhouse, v/h Mercury Theater On The Air

archive.org/details/otr_campbellplayhouse (track no. 45)

De MacGuffin van "The Garden Of Allah" is een mysterieuze Afrikaanse likeur waarvan het recept alleen wordt overgedragen op het sterfbed van een trappisten-monnik van het El-Largani klooster te Beni-Mora (een deel van de Biskra oase, nabij de stad Biskra in het tegenwoordige Algerije). Nooit is het geheime recept op papier gezet, nooit is het geheime recept onthuld. Tja… Wat moet je daarmee als moslim die niets heeft met het celibaat zoals gepraktiseerd door rooms-katholieke geestelijken, wat moet je ermee als moslim die geen alcohol drinkt en die het dus een halal-worst zal zijn wat er gebeurd met het geheime recept van een alcoholische drank?

In het hoorspel "The Garden of Allah" vertelt Father Roubier (Orson Welles) het verhaal van Domini en Boris. De overpeinzingen van deze roomskatholieke geestelijke worden afgewisseld met flashbacks (het eigenlijke verhaal). De woorden ‘islam’ en ‘muslim’ komen niet voor in het hoorspel. ‘Mosque’ wordt één keer genoemd. De Naam van Allah wordt vele malen gebruikt: als bijnaam van de Sahara woestijn (De Tuin Van Allah) en wanneer wordt gesproken over ‘s mens afhankelijkheid van Hem (de Wil van Allah). Voor de argeloze luisteraar blijven the Arabs ver weg van hun bed. Dat geldt ook voor het boek, al worden zaken daar duidelijker benoemd. Neem nu het gebedshuis van Father Roubier, dat wordt beschreven als "this church that confronted islam". om de betreffende passage te lezen, zie het tekstblok hieronder - in het verhaal zijn we hier vlak vóór de huwelijksvoltrekking archive.org/details/gardenallah01hichgoog (blz. 299)

Eén moslim komt wel regelmatig aan het woord, het is graaf Anteoni (een moslim- bekeerling*). Anteoni heeft een eigen tuin (een soort oase) aan de rand van de woestijn. Deze moslimbroeder geeft, behalve één keer in een gesprek met Domini (zie tekstblok bovenaan deze alinea), geen inzicht in dagelijkse praktische zaken die een moslim eigen zijn – zaken als de vijf fundamenten van het geloof, de spijswetten e.d. Nee, graaf Anteoni neemt onze hoofdpersonage Domini mee naar nota bene een helderziende die in het woestijnzand boodschappen uit de geestenwereld kan zien. Mag ik een teiltje? Dit is een bevestiging van het vooroordeel van islam als een achterhaalde woestijnreligie. Oké, het zal de tijdsgeest wel zijn (het boek van Robert Hichens stamt uit het begin van de vorige eeuw) – een tijdsgeest die hedentendage nog steeds rondwaart, nota bene!

* in het boek (blz. 419, 420, 424, 425) wordt
uitgebreid ingegaan op de bekering van graaf Anteoni

archive.org/details/otr_campbellplayhouse (track no. 45)


Na de zegewens van graaf Anteoni [zie tekstblok in vorige alinea] horen we dat Domini bij Father Roubier is en hem in vertrouwen neemt. Father Roubier waarschuwt haar voor Boris maar geeft geen reden op. [21'11"] Roubier: "My daughter, you know I don’t [---] only this: I beg of you, I beg you to pause and to think before it’s too late." Domini: "Thank you, Father. I know what you mean. And I think I know what I want."

Na een muzikaal intermezzo [21'18" - 21'35"] horen we Boris die afscheid neemt van Domini. Zij praat met hem over hun ontmoeting als zijnde voorbestemd. Dan verklaart Boris haar zijn liefde, terwijl op de achtergrond de boodschap dat Allah Groot is (Allahoe akbar) en dat er maar één God is (La ilaha ill’Allah) wordt voorgedragen; die laatste zin is in dit hoorspel bijna onverstaanbaar. Moet dit de oproep tot het gebed (azaan) voorstellen, dan is de volgorde van de zinnen niet juist.

Direct na dit 'hoogtepunt' van het verhaal wordt overgeschakeld naar de sponsor, Campbell’s Soup. Na die onderbreking volgt de huwelijksvoltrekking van Domini en Boris, gedaan door Father Roubier (tegen wil en dank, want hij heeft haar voor hem gewaarschuwd). Enige tijd later komt er een groep Franse soldaten (o.l.v. luitenant De Trevignac) op bezoek. De luitenant vertelt aan Domini dat ze op zoek zijn naar een monnik die het klooster van El-Largani is ontvlucht met medenemen van het geheime recept van een bijzondere likeur. Boris is geschokt door de grote aanloop van militairen, maar legt Domini niet uit wat zijn probleem is. Zo komen er barstjes in het prille huwelijk.

Domini motiveert Boris te gaan bidden, om zo zijn bezwaard hart te luchten. ‘s Nachts probeert hij zijn zonden op te biechten in de woestijn, als ware de woestijn God. Onverrichterzake keert hij terug en legt de biecht af bij Domini (wat overigens niet geheel toevallig ‘van de Heer’ of ‘des Heren’ betekent). Blijkt dat Boris een monnik was in het klooster van El-Largani nabij Beni-Mora. Na een ontmoeting met een verliefd koppel in het gastenverblijf van het klooster worden "the pain, the misery, the torture of love" een obsessie voor hem. Dat doet hem dan het klooster ontvluchten.

"Now I’ve given you my truth, Domini. Now you know all there is to know. God help me." Domini weet Boris nu wèl tot bidden aan te zetten en het tweede hoogpunt van het verhaal (het inzicht dat we allemaal eens terugkeren tot God) wordt geïllustreerd met het door Domini en Boris gezamenlijk uitspreken van het Onze Vader [39'13"]. Domini neemt Boris mee, terug naar Beni-Mora. Boris legt zich daar bij neer. "Breng me daar waar je wilt. Laat het Beni-Mora zijn, als je dat wilt. Maar daarna…" Domini onderbreekt hem [40'55"] en legt hem uit hoe het volgens haar zit [zie het tekstblok in deze alinea]. Wanneer Boris (Father Antoine) weer terug is in het klooster van El-Largani is het verhaal ten einde. De laatste woorden van het verhaal worden uitgesproken door Father Roubier (Orson Welles) in een epiloog gelijk een gebed:

"We cannot count time in the desert, as does the world elsewhere. And so in truth I could not say now how many years it has been since Domini came back to us here in Beni-Mora where she and Boris first met. I know that she is a gentle and gracious lady and that I spent my afternoons sitting quietly with her in the garden on the edge of the desert while her child, and his’, the child that Boris can never know, plays happily at our feet. I know that her eyes are turned on almost always in the direction of that hill where many many miles away across the Tunisian desert lies the Trappist monastery of El Aragine to which Boris returned. I know ’cause I see her so often, because I hear every now and then from the abbey of the monastery that the two of them, Boris and Domini, have found their happiness, firm and enduring, in that to which in the end all men must return, the Greatest Love, which is the Love of God. Amen." [45'32" - 46'48"]

archive.org/details/otr_campbellplayhouse (track no. 45)


Nou, het hoorspel "The Garden Of Allah" is zeker geen haute cuisine maar uiteindelijk heeft het mij toch wel gesmaakt. De soep (mijn kritiek op het hoorspel) werd niet zo heet gegeten als het werd opgediend. Ik heb trouwens het lekkerste voor het laatst bewaard. In de inleiding heeft Father Roubier het o.a. over jaloersheid, één van de zeven hoofdzonden (een zeer bekend begrip bij rooms-katholieken). De manier waarop Father Roubier (van 06’55" tot 07’06") in die context de betrekkelijkheid van kwantiteit illustreert, is indrukwekkend.

[06'32"] I like to pretend to myself that I have within me no envy of anyone or anything. But I have known for years that this is not so. When I think of Count Anteoni’s desert garden, I’ve always a small peng of envy of the people who might scent to see it. Nowhere else in the world is there, such beauty. [06'55"] Since I’ve been in Beni-Mora I’ve been there, what, a thousand times? Fíve thousand times. And yet, one can only see it for the first time once. [07'06]