Bintu’s smeekgebed

Bintu Bergsma logeert bij haar Nederlandse grootouders. Haar vader en moeder hebben haar islamitisch opgevoed, dus heeft ze gewoon haar bidkleedje meegenomen en doet ze op gezette tijden haar dagelijkse gebeden. Van haar opa en oma heeft ze jaren geleden de verhalen gehoord over pakjesavond. Dat de cadeautjes van opa komen, weet ze sinds kort. Het is bidtijd en na de salaat doet ze op luide toon een smeekgebed.

“Allah!!! AlstUblieft, als U dat wilt, wilt U er voor zorgen dat ik op pakjesavond een nieuwe tamagotchi krijg? Pleeeeease! Amien.”

Oma spreekt Bintu er op aan.

“Meisje, schreeuw niet zo! Had je juist niet geleerd dat God de Alhorende is, Hij is niet doof, hoor.”

“Klopt!” zegt Bintu, “Maar opa is het wèl en die zit in de kamer hiernaast.” 

originele versie afkomstig van Beliefnet.com

Kom er eens kijken: The Imam

Vanmiddag heb ik deze filmposter aangetroffen in een Turkse ‘vershop’ (aldus de gevel). Ik weet niet of deze film wat is, maar de stoere motormacho op de poster gecombineerd met de filmtitel ‘The Imam’ werkt in ieder geval op mijn lachspieren. Misschien iets voor na de ramadan… Heb jij deze film gezien? Stuur me dan een recensie via het mailformulier.
meer informatie: TheImam.nl en Turkfilmleri.nl

Qibla oost-noord-oost?!

Na wat was ophangen en de wudu kom ik vanmiddag in de woonkamer voor het middaggebed. Het blijkt gezellig druk mash’Allah, ook in mijn ‘bidhoek’ [bij mijn PC], dus wijk ik uit naar de gang. Ik spreid er mijn sajadah uit, leg hem keurig richting zuid-oost en begin. “Astaghfiroellah, astaghfiroellah, astaghfiroellah, bismillah…” Dan de iqama, vervolgens het gebed. Mash’Allah, ik ben zo geconcentreerd bezig (dat is niet altijd zo, hoor :-) dat ik niet in de gaten heb, dat iemand mijn gebedsrichting checkt. [ik zie wel in mijn ooghoeken dat tijdens het bidden iemand poolshoogte neemt]

Qiblah voor Dakar (Senegal)

Na mijn smeekgebeden zoek ik de drukte van de woonkamer weer op.
“Wie keek daar om het hoekje, Ndoya?” vraag ik lachend aan sama jabbar.
“Dat was Awa, Abdul, ze heeft twijfels over de gebedsrichting die ze thuis altijd aanhoudt sinds ze hier is aangekomen, een paar jaar geleden.”
“Thuis hield ik tot nu toe deze qibla aan,” zegt Awa en ze wijst naar oost-noord-oost, de juiste richting in haar geboorteland Senegal (zie de kompas hiernaast).

Qiblah voor Zutphen (Nederland)

Plagend zeg ik tegen Awa, “Nou, dat wordt inhalen, hè, al die jaren,” en ik geef haar de incha Allah juiste richting aan van de qibla: zuid-oost (zie de kompas hiernaast).
“De gebeden die je straks gaat doen, komen direct aan in Mekka, incha Allah.” Dat is Ndoya. En grote boef als ze is, doet ze er nog een schepje bovenop. “Maar de gebeden van hiervoor maken een grote omweg, hoor, Awa. Ik vraag me af of ze al zijn aangekomen.” En met haar handen maakt ze een vlucht door de woonkamer zonder duidelijke richting.

“Met alle gekheid op een miswak, Awa,” zeg ik, “het gaat natuurlijk om de intentie waarmee je je gebeden doet. Als nieuwbakken moslim was één van de eerste zaken die mij werd geleerd, dat het uiteindelijk om de intentie gaat waarmee je je gebeden, en überhaupt alle vormen van aanbidding, verricht. Heb je je verplichte gebeden gedaan in de overtuiging dat je de juiste qibla hebt aangehouden, dan zullen ze incha Allah zeker worden geaccepteerd. Nu je weet wat voor Nederland de juiste gebedsrichting is, zuid-oost, zul je uiteraard nu die richting moeten aanhouden. Je weet nu immers dat het spreekwoordelijke Huis van Allah, de Kaäba, zich dáár bevindt.” Mash’Allah… :-)

Jihad met methylfenidaat als wapen

“Verbeter de wereld, begin met jezelf”, dat is de grote jihad. Eind november 1996 heeft Abdulwahid van Bommel deze jihadoennafs als volgt omschreven [fragment uit een lezingsverslag, klik op deze link voor het complete verslag]:

De ontwikkeling van de nafs (zeg maar: het ego) heeft drie stadia:

1. NAFSOE-L-AMMAARA [zie 12:53] Het menselijk ik spoort tot het kwade aan. Geïllustreerd met het verhaal van Yûsuf, hoe hij werd verleid door de vrouw van de farao (soera 12 “Yûsuf”).

2. NAFSOE-L-LAWWAAMA [zie 75:2] De zichzelf beschuldigende ziel. De daadwerkelijke aanvang van de ontwikkeling van de nafs. Dat betekent strijd, een strijd die niet te onderschatten is. Lees dit gedeelte van het lezingsverslag waarin Van Bommel de gedachten van jongeren verwoordt, jongeren van toen en nu: “Hoeveel moeite kost het ons niet om het goede te doen? Hoe vaak worden we niet afgeleid door gokpaleizen (“Zal ik eens een gulden in zo’n éénarmige bandiet gooien, om te weten hoe het voelt?”), drugs (“Zal ik eens een hijs nemen van dat stikkie, je moet toch alles geprobeerd hebben”) en discotheken; dagelijks zijn we er mee omringd. Het zijn economisch belangrijke projecten. Men vindt de economie de nieuwe god.” Je moet toch alles geprobeerd hebben. Wanneer dan in het huidige tijdsgewricht door BNN’s televisieprogramma “Spuiten of slikken” het ‘alles uitproberen’ op het gebied van seks en drugs (waar is de rock’n'roll?) tot een format wordt om de kijk(cijf)ers (op) te krikken, is het einde helemaal zoek. Of beter gezegd: is het Einde nabij :-)

3. WA NAFSIN WA MAA SAWWAAHA [zie 91:7,8] Bij de ziel en haar volmaaktheid. “De ziel heeft een subtiel vermogen ontwikkeld om zonder raadpleging van de bronnen te weten wat halal en wat haram is. Maak je gebruik van dit vermogen, dan kan dat leiden tot innerlijke rust, innerlijke vrede. Je ziel is dan in volkomen welbehagen. Je eigen wil is in overeenstemming met die van Allah.”

In een door mij veel geraadpleegde koran-editie, “The Holy Qur-an, english translations of the meanings and Commentary” (de herziene Yûsuf Ali editie), wordt het derde stadium anders omschreven:

3. NAFSOE-L-MUTMAÏNNA [zie 89:27] Ziel in vrede. Voor de commentatoren van bovengenoemde koran-editie is dit is het hoogste stadium, de nafs kent volkomen rust en voldoening. Abdulwahid van Bommel beschouwt ‘mutmaïnna’ echter als een ‘eindstadium’. Een ‘eindstadium’ dat je kunt bereiken dóór dat subtiele onderscheidende vermogen van het derde stadium, wa nafsin wa maa sawwaaha. Je ziel in volkomen welbehagen. Wat een mooi vooruitzicht, incha Allah!

Rustig aan Abdul, first things first. Step-by-step. Mijn eerste step is medicatie. Zonder methylfenidaat (ritalin) als wapen kan ik de strijd niet aan, gaat mijn hersenstorm niet liggen. Na een telefonisch consult eergisteren met mijn eigen psych (in eerdere logs omschreven als ‘mijn ADHD-specialist’) heb ik de hoeveelheid methylfenidaat per dag toch weer opgevoerd tot mijn maximum (gezien mijn lichaamsgewicht). Sinds gisteren zit ik dus wederom op 110 mg/dag. Wanneer dat niet helpt, schrijft mijn psych een ander medicijn voor: dexamfetamine. Ook dit medicijn staat op de lijst van de Opiumwet. Omdat voor elke ADHD’er de hoogte van een werkzame dosis methylfenidaat anders is, deze is afhankelijk van diens lichaamsgewicht, ben ik in feite legaal een ‘drug’ aan het uitproberen, onder strikte begeleiding van een psychiater uiteraard en niet van één of andere Sophie Hilbrand. Oninteressant natuurlijk voor zo’n programma als “Spuiten of slikken”. Maar niet voor mij. Methylfenidaat of wellicht dexamfetamine zijn wapens in mijn eigen strijd jihaadoennafs. Blij verrast ben ik eergisteren wanneer mijn psych toezegt binnenkort voor mij een afspraak te maken bij een SPV (sociaal-psychiatrisch verpleegkundige) die veel weet van ADHD. Zo kan ik incha Allah met een professioneel iemand ook praten over andere zaken dan medicijnen: een volgend stadium incha Allah in mijn strijd jihaadoennafs. Ik hou je op de hoogte, incha Allah!

De derde keer trakteert u!

Gisterenmiddag, een paar uur voor iftaar (verbreken van het vasten aan het eind van een ramadan dag). Ik struin het centrum af op zoek naar textielverf voor Ndoya. De gewenste kleur kan ik niet vinden en ik ga werkelijk alle winkels af. Ik probeer ook een verf- en behangwinkel, want je weet het maar nooit. Kom ik daar ineens een bekende tegen. Het is Mohammed, een al wat oudere heer met een groot gevoel voor humor. Mash’Allah, de glimlach is niet van zijn gezicht af te krijgen.

"Assalaamoe Aleikoem, Mohammed! Hoe gaat-ie?"

"Aleikoem assalaam wa rahmatoellah. Het gaat goed, alhamdulillah!"

"Nog maar drieënhalf uur. Lukt wel, hè?"

"Tuurlijk, incha Allah."

Ook in deze winkel vind ik niet wat ik zoek. Ik probeer de Hema. Ben ik net binnen, wie loopt daar vlak voor mij? Mohammed!

"Assalaamoe Aleikoem, u wordt geschaduwd! Ik ben van de controle, hoor!" En ik wijs naar mijn mond. "De derde keer trakteert u!" Deze Nederlandse gewoonte is hem niet vreemd.

"Aleikoem assalaam wa rahmatoellah. ‘s Goed, Abdul, ‘k zal er aan denken, incha Allah."

Ik doorzoek de hele Hema zonder enig resultaat. Ben ik net weer buiten, wie gaat daar vlàk voor mij ook de winkel uit? Mohammed!

"Assalaamoe Aleikoem! Ik zal u niet vragen te trakteren, want per slot van rekening is het nog licht. Voor we ieder ons weegs gaan, doen we een doa om Allah soebhana wa ta’ala te vragen om als de tijd daar is, dat we elkaar in djenna zullen tegenkomen."

"Hè?" Deze gewoonte is hem wel vreemd en hij kijkt verbaasd.

"In Senegal, het land van mijn vrouw, doen ze niet aan trakteren bij de derde keer", leg ik hem uit. "Daar doen ze bij elke derde ontmoeting samen een smeekgebed en vragen Allah om hen in djenna samen te brengen."

Opgaan in geloof

De ontmoeting Van Bommel – Bakker van afgelopen woensdagavond (zie mijn log Imam, kom er eens kijken! d.d. 15 oktober 2005) heeft bij ondergetekende nieuwe inzichten opgeleverd. Nee, het gaat hier NIET om overeenkomsten tussen de twee religies die die avond zijn vertegenwoordigd, boeddhisme is immers van een heel andere orde dan islam. En ik pas ervoor zaken aan islam toe te voegen die er niet thuis horen. Dit alles gezegd hebbende, leg ik de volgende twee benaderingen van geloof aan je voor, één benadering van een boeddhiste, een andere benadering van een moslim:

[kennis opgedaan door bijwonen lezing Irène Bakker tijdens bovengenoemde avond] Binnen boeddhisme bestaat het concept van het Bewustzijn, een Zee waarvan een mens deel uitmaakt als een golf, die mens kan door diens daden een karma creëren, het effect van dat karma kan doorgaan in dat Bewustzijn en reïncarneren. [tot zover]

[kennis opgedaan door te luisteren naar uitspraken van Umar Ilahibax gedaan in een radioprogramma van de NMO over 'Tawhid', het eenheidsbegrip van islam, zoals uitgezonden op 26 juni 1996 - klik op deze link voor de complete tekst van deze uitzending] Voor mij persoonlijk betekent tawhid, de eenheid van mijn bestaan. Eenheid: het grondbeginsel van mijn geloof en innerlijke beleving. [...] Als de druppel in de oceaan valt, dan kunnen we hem niet meer herkennen. Zolang hij nog gescheiden is van de oceaan, dan is hij een druppel. Het moment dat hij in de oceaan valt, dan is hij in tawhid. Dat betekent voor mij tawhid: éénheid met mijn Schepper, mezelf in Hem verliezen. [tot zover]

Oké, hou dat beeld van die zee, die oceaan zo je wilt, nog even vast. Hebbes? Oké. Uiteraard zijn er binnen religies verschillende stromingen (!) maar for argument’s sake mag ik stellen dat moslims en boeddhisten zo ieder op hun eigen wijze opgaan in hun geloof. Wanneer daarbij de realiteit van het dagelijks leven niet uit het oog wordt verloren, is daar natuurlijk niets mis mee. "Derhalve voor u uw levenswijze, en voor mij mijn levenswijze", niet waar? In mijn persoonlijke interpretatie betekent dit vers 109:6 een aanmoediging voor vreedzame coëxistentie van de verschillende levenswijzen, hetzij religieus geïnspireerd of niet.

Dat betekent niet dat ik dat vers als een ideaal wezen in elke situatie toepas. In mijn ongebreidelde enthousiasme gecombineerd met een onnavolgbaar (letterlijk soms) gevoel voor humor, wil ik wel eens de grenzen van het betamelijke verkennen. Zie bijvoorbeeld mijn log Vreedzame coëxistentie d.d. 7 oktober 2005, waar ik verhaal van een voornemen van mij om hoog verheven boven een groep niet-moslims een oproep tot het gebed te doen. Gezien het huidige tijdsgewricht kan zoiets heel slecht vallen. "Allahoe Akbar" wordt door hen immers ‘wat anders’ geïnterpreteerd dan wij moslims, voor ons is het een zin van alledag, meerdere malen uitgesproken tijdens het gebed en in situaties van verbazing, vreugde, e.d., om op die manier ons ontzag voor Allah, soebhana wa ta’ala, uit te dragen. Dus hou ik me maar in, da’s beter zo. Ik ken mezelf...

Dat genoemde vers 109:6 komt overigens uit het hoofdstukje De Ongelovigen van de koran (Al-Kaafiroen). Over ongelovig gesproken: ook atheïsten kunnen opgaan in hun eigen zee. Neem nu eens het verhaal van de atheïst Omar, die zelfgenoegzaam baddert midden in zijn zee. Plots ziet hij een haaienvin boven het water uitsteken. Snel zwemt hij naar zijn boot. Hij draait zich om en ziet dat de haai hem tegemoet zwemt. Doodsbang is hij. Wanneer hij de blinkende scherpe tanden ziet van de wijd opengesperde haaienbek, schreeuwt hij, "Ya Allah! Red mij!" Eens heeft hij in Allah en de Laatste Dag gelooft, en de woorden die hij uitspreekt komen ergens van diep uit zijn herinneringen. De haai komt naderbij en in het besef dat hij zo niet verder komt, gooit hij het over een andere boeg. Koppig volhardend in zijn ongeloof smeekt hij zijn Schepper, die hij dus niet als zodanig erkent, het volgende: "Ya Allah, yaa arhaamoe raahimien! Inderdaad, ik geloof niet in U. Maar mag ik U dan smeken om de háai in U te laten geloven. Misschien dat dat wat uitmaakt." De haai komt steeds dichterbij, spert zijn bek wagenwijd open en… trekt zich terug. "Mash’Allah!" Het ontglipt Omar zomaar. "Bismillah!" zegt de haai netjes, dan nadert hij Omar en werkt zijn maaltijdje mens naar binnen.

[de originele versie van dit verhaal is afkomstig van Beliefnet.com]

Imam, kom er eens kijken!

een (sfeer)verslag van Abdulwahid van Bommels bezoek aan Zutphen

Overal waar Abdulwahid van Bommel komt, wordt hij aan zijn spreekwoordelijke jasje getrokken. Men wilt van alles van hem en ingaan op een verzoek kan hij meestal niet vanwege zijn drukke schema, zeker tijdens de ramadan. Dat schema heeft hem afgelopen woensdagavond naar Zutphen gevoerd: Tegen zes uur ‘s avonds zet de taxi hem bij ons af. Ik ben verbaasd dat het zo kort geleden lijkt, dat ik hem voor het laatst heb gezien. Dan omhelzen we elkaar hartelijk en ik besef dat het al heel làng geleden is. We praten wat bij en uiteraard komt het onderwerp al gauw op islam. Zo kom ik er tijdens ons gesprek achter dat tarawih niet soenna is (is nieuw voor mij). Het staat vermeld noch in de koran noch in de ahadith. Het werd destijds tijdens de ramadan door onze profeet Mohammed (vzmh) verricht als een extra nachtgebed, een extra lang vrijwillig nachtgebed. Pas tijdens het bewind van de rechtgeleide kalief Omar werd de tarawih officiëel een gezamenlijk gebed. Tot dan toe deed iedereen die extra lange nachtgebeden voor zich. Dan zag je tijdens de ramadan in een moskee overal gelovigen bezig met hun ‘eigen tarawih’. Dat kunnen we ons heden ten dage niet meer voorstellen…

"Imam, kom eens kijken!" roept Ahmed keihard. We schrikken op en Ahmed neemt Van Bommel mee naar de computer, waar hij hem vol trots zijn aandeel in de nieuwe website van Onze Oemma laat zien, of eigenlijk laat hóren. Op het moment van plaatsing van deze log, is deze nieuwe website nog niet bereikbaar, ook niet via zoekmachines. Ahmed klikt wat met de muis en komt terecht op de webpagina waar je memory kunt spelen. Als je een kaartje omdraait zie je één van de letters van het Arabisch alfabet en hoor je ‘m ook, uitgesproken mash’Allah door Ahmed. Hij is maar wat trots en blij met de positieve reactie van Van Bommel.

"Dus jij bent de meneer die Kom Tot Het Gebed heeft geschreven?" Mash’Allah, verlegenheid komt niet in Ahmeds woordenboek voor.

"Klopt, daarin staat hoe je moet bidden en de wassing moet doen en zo," zegt Van Bommel.

Voorzichtig neem ik Van Bommel weer mee terug naar de zithoek. Wilt hij net wat zeggen, knalt ineens ‘I Was Made For Loving You’ van Kiss uit de speakers van de computer. Ahmed door de bocht; als fan van de tekenfilmserie ‘My Dad The Rock Star’ is hij nu ook helemaal into Kiss (Gene Simmons is de bedenker en producer van die serie).

"Kan het wat zachter, jongen?" gebaar ik.

"Oké, papa!" schreeuwt hij over de muziek heen. Ndey saan, af en toe net zo hyper als zijn pa. Ha!

Ndoya komt er bij zitten. We praten over Mekka. "Bent u daar al eens geweest?" vraagt ze hem.

"Acht keer met de oemrah, twee keer met de hajj." Mash’Allah. "De tweede keer is niet zo lang geleden, de eerste keer was in 1979, meen ik."

"Dus dat verslag in Kom Tot Het Gebed is van jouw eerste hajj?" vraag ik hem. Nou, dat klopt inderdaad. Ondertussen komt Kiné erbij zitten, terwijl Yande wat verlegen buiten de woonkamer blijft. Ik vraag Kiné of zij voor Van Bommel de fatihah wilt reciteren. Verlegen duikt ze weg achter Ndoya. Ik vraag het Ahmed. Met zijn tamagotchi in de handen komt hij naast Van Bommel zitten.

"Imam, kijk eens!" zegt Ahmed, "Zo geef ik hem te eten!" Hij laat Van Bommel zijn tamagotchi zien.

"Zo, het wordt dus virtueel gevoed…".

"Ahmed! Je zou toch de fatihah doen?"

"Ja papa, maar ik ben bezig het volume uit te doen, hoor." Jaja…

Het tamagotchi gejengel is over, Ahmed vouwt zijn handen open en reciteert de fatihah. Na het ‘Sadaqallahoelaziem’ zie ik dat het bijna iftaar is. Ik vraag Ndoya om de schaal met dadels te halen. Ze zet ‘t op tafel samen met wat glazen melk, tenminste het lijkt op melk. Ndoya neemt een slok en schrikt.

"Abdul, deze melk is bedorven hoor!" Van Bommel stelt haar gerust. In de glazen zit aryan, een türkisches Erfrischungs- getränk aus Joghurt und Wasser. Er zit geen suiker in, maar zout. Jawohl, da’s effe wennen, hè.

We eten nog iets lichts en bereiden ons dan voor op het avondgebed. We schuiven een bank opzij en samen met Van Bommel als voorganger doen Ahmed en ik het avondgebed.

Na de smeekgebeden vertrekken Van Bommel en ik linea recta naar Gelre Ziekenhuizen, lokatie Het Spittaal. We zijn onderweg naar een symposium met de titel ‘Andere culturen, andere rituelen’ waarin Abdulwahid van Bommel zal gaan spreken over het eigene van de moslimpatiënt en ene Irène Bakker over de boeddhistische benadering van leven en sterven. Van Bommel was tot januari 2005 geestelijk verzorger in Medisch Centrum Haaglanden, locatie Westeinde. Op dit moment is hij stafmedewerker Interculturele Communicatie in dit ziekenhuis (tot januari 2006). Hij bereidt een dag voor waarop personeel van het MCI alle ins en outs krijgt te horen van interculturele communicatie middels workschops, lezingen etc. Irène Bakker is onder andere pastor in de Zenboeddhistische traditie en geeft trainingen en workshops over omgaan met sterven voor mensen die in de gezondheidszorg werken.

VOOR MEER INFORMATIE KLIK OP DEZE LINK VOOR DE SYMSPOSIUMFOLDER (MSN/HOTMAIL ACCOUNT NODIG)

Het uitwerken van mijn aantekeningen zou teveel tijd vergen op dit moment - en ik moet er voor zorgen dat ik niet teveel hooi op mijn vork neem. Zeker nu moet ik voorzichtig aandoen met mijn energie en ongebreidelde enthousiasme. [UPDATE 25 FEBRUARI 2013: Het is dan net een aantal maanden na mijn ADHD diagnose] Daarom heb ik van de twee lezingen korte verslagen gemaakt waarin mijns inziens de essentie niet verloren gaat. Dat het verslag van Bakkers lezing kort is, ligt in het feit dat haar religie ver van mijn moslimbed is: boeddhisme is immers een ziel- en Schepperloze religie en dienovereenkomstig in meerdere opzichten een tegenpool van islam: voor moslims is de Laatste Dag belangrijk in de betekenis van de Dag des Oordeels, voor boeddhisten is het de laatste dag in de betekenis van de dag dat je sterft. Al met al heb ik mij dus extra moeten concentreren om mij in te leven in een voor mij onbekende wereld; daarbij ben ik wel eens vergeten aantekeningen te maken. Maar het was absoluut interessant, dat is zeker! De uitspraken zijn geen letterlijke citaten, maar uitwerkingen van mijn aantekeningen, verdeeld in kleine en grote hapklare brokken, voorzien van een teaser in vette hoofdletters dat uitnodigt tot lezen. Ik heb geen audio opnames gemaakt waar ik eventueel op terug had kunnen vallen (teveel hooi!).

⊜⊜⊜⊜⊜⊜⊜⊜⊜⊜

ABDULWAHID VAN BOMMEL

EN, BEVIEL HET? Niets gebeurt op zichzelf in een groot ziekenhuis. We hebben elkaar nodig, van chirurg tot schoonmaker. Trouwens, wisten jullie dat het merendeel van de schoonmakers moslim is? Hèbben jullie er wel eens eentje ontmoet?

RUGZAK Pluriformisering, een grotere verscheidenheid aan patiënten en culturen, is een gegeven. We hebben er mee te werken. Maar de vraag is: gaan we alles van de patiënt aanvaarden omdat het nu eenmaal in de rugzak van de migrant zit? Of, en dat is de kernvraag, richten we ons op een gezamenlijke vocabulaire?

"MAG NIET VAN MIJN GELOOF" De patiënt is vaak een groepsmens die leeft in een vanzelfsprekendheidskader en gebruik maakt van dooddoeners als "De imam zegt ‘t" en "Mag niet van mijn geloof". Hij is opgegroeid in een sociale cohesie, in een samenleving waar men op elkaar terug kan vallen, waar men op elkaar kan rekenen. Vandaar die menigte om het bed van zo’n patiënt tijdens het bezoekuur. "Nee, niet weer hè8," denk je dan als hulpverlener. Misschien moeten we eens denken om deze grote groepen familie in te zetten voor hand- en spandiensten op de afdeling. Denk er eens over na. [stilte in de zaal] Oké, nu nog niet dan. [een zucht van Verlichting gaat door de zaal] De hulpverlener is een individualist die nog wel eens het ietsisme wil aanhangen. "Er is iets, een hogere macht, maar hoe het allemaal in elkaar steekt, weet ik niet." Hij is los van de benauwde omstandigheden van de kerk, moskee, tempel of synagoge. De muren van religie zijn geslecht.

WATJES MET AMBT, PROFESSIE EN IDENTITEIT Geestelijke verzorgers zijn de watjes van het ziekenhuis, mensen met een zachte aanpak die buiten de medische wereld staan, mensen die per definitie buitenstaander zijn.

1. Ambt Een geestelijk verzorger moet zeker beschikken over ambt.

2. Professie Een geestelijk verzorger moet zijn ambt op een professionele wijze kunnen uitvoeren. Hoog scoren in zijn uitoefening van het ambt de volgende zaken: gezamenlijk bidden en een persoonlijk gesprek. Dat schept een band. Het is werkelijk jammer dat er tegenwoordig weinig tijd meer is om een band met een patiënt op te bouwen, omdat het verblijf in een ziekenhuis tegenwoordig veel korter duurt dan vroeger.

3. Identiteit In de uitoefening van zijn ambt moet een geestelijk verzorger kunnen omgaan met de verschillen binnen de islamitische gemeenschap. Kom je bijvoorbeeld als soefi een fundi patiënt tegen, dan maak je er het beste van.

FORMVOUT Hulpverlener en patiënt hebben in wezen parallelle opvattingen over waarden, maar in een andere cultuur hebben ze een andere vorm. We zijn vaak niet in staat om door die vorm heen te prikken.

VOLKSISLAM Als geestelijk verzorger heb ik soms ook te maken met de zgn. ‘volksislam’. Dan gaat het om patiënten die vertrouwen hebben in wat ik maar voor het gemak gebedsgenezers noem. Mannen die bijvoorbeeld een religieuze tekst spreken in een bekertje gevuld met water en dan het water laten opdrinken door de patiënt. Daar ligt persoonlijk mijn grens, mij zie je dat niet doen. Maar indien een patiënt er om vraagt, ben ik bereid om er iemand anders bij te halen om als gebedsgenezer op te treden.

INTERCULTURELE COMMUNICATIE: BREEK HET IJS! Medisch Centrum Haaglanden, locatie Westeinde, staat midden in een volkswijk. Op klinisch zijn 20 à 25 procent van de patiënten allochtoon. Op poliklinisch is dat percentage al gauw 50 procent. Dat is vrij hoog en de verwachting is dat dat percentage nog gaat groeien. Daarom zijn we gesprekken aangegaan met de personeelsleden, zonder aanwezigheid van chefs, zodat ze hun hart kunnen uitstorten indien gewenst. Vervolgens hebben wij een bedrijf ingehuurd welke is gespecialiseerd in interculturele communicatie. Per afdeling zijn er mensen klaargestoomd om als aanspreekpunt te dienen. Bij aanspreekpunten komen zaken naar voren als de grote frequentie van consulten doordat er minder tijd voor de patiënt is. De taalbarrière is één van de grootste obstakels. Niet alleen de patiënt kan er wat aan doen, maar ook jij, als hulpverlener. Ga je op vakantie naar ik noem maar wat Griekenland, dan neem je zo’n boekje mee, "Grieks voor beginners". Je zit daar op een terras en bestelt een tzatziki, dat is eten wat je Turkse patiënt cacik zou noemen. Met de Griekse autochtonen kun je het tijdens je vakantie daar uitstekend vinden, maar eenmaal terug in Nederland communiceer je werkelijk onvoldoende met je Turkse allochtone patiënt. Wat ik maar wil zeggen: leer eens wat woorden in de taal van je patiënt, een stuk of twintig à dertig, en je hebt contact. Breek het ijs!

SYMBOLISCHE REINHEID Zegt een patiënt dat een hulpverlener onrein is, bedoelt hij dan dat deze vies is of zo? Nee, het gaat hier dan puur om de symbolische reinheid die de patiënt nodig heeft voor het gebed, een hulpverlener komt immers vaak in contact met faeces, urine en bloed.

GENDERPROBLEMATIEK Een heet hangijzer. Zo hadden we in het Westeinde een oudere Turkse patiënt. Aan zijn bed komt een jonge vrouw, een Azeri. De patiënt noemt haar constant ‘zusje’ omdat ze stukken jonger is dan hij. De jonge vrouw is dan in alle staten, "Ik mag dan wel een dokter in opleiding zijn, maar ik werk hier nu als dokter, dus wens ik aangesproken te worden als dokter." Het is niet meer goed gekomen tussen die twee. Zo’n confrontatie is echter nog mild; er komen zwaardere clashes voor. Laat in alle gevallen de grenzen zien, wees consequent, autoritair zelfs. Dat wordt ook verwacht door de patiënt.


IRÈNE BAKKER

BIJ DE GEBOORTE BEGINT HET LIJDEN Ik beschouw de Zenboeddhistische visie als een goede aanvulling, een complementaire visie. Vanuit die visie kijk ik mee met leven, ziek zijn en sterven misschien. In het boeddhisme ligt de nadruk op de laatste dag, de dag dat je sterft. Niet als een vorm van doemdenken, maar als een aanmoediging om het leven ten volle te leven. De totale verlichting, de ultieme bevrijding is in het boeddhisme de dood. Bij de geboorte begint het lijden, zei Boeddha. Het Ik is een constructie, een illusie. Wij zijn groter dan ons Ik. Ons Ik kunnen we loslaten door meditatie. Ziekte is bedreigend voor ons Ik. De uitdaging is door het lijden van de zieke patiënt heen te kijken naar deze persoon, naar deze parel die hij in wezen is. Bedenk dat je niet zoveel anders bent dan de persoon voor je. Stel je voor, je bent dodelijk ziek. Wat wil je dan het liefste? Wat heb je dan nodig van anderen? Verplaats je in de patiënt, zònder overspoeld te worden. Vind de balans, ervaar het lijden (compassie, géén medelijden) zonder te worden overweldigd, anders werp je een barrière op. En dat maakt eenzaam.

GA ZIT! Het er zijn voor de patiënt is belangrijker dan iets doen. Heb je weinig tijd? Dan gaat het er om bijvoorbeeld hoe je het bed opmaakt. Sta je als arts naast het bed dan kijk je neer op de patiënt, dan is de afstand daar en voelt het bezoek kort aan. Neem je dezelfde tijd voor dezelfde patiënt maar pak je een stoel erbij en ga je bij de patiënt zitten, dan lijkt het voor de patiënt langer te duren.

POSITIEVE ENERGIE STUREN Van Bommel stipte het al even aan in de beschrijving van de professionele uitvoering van zijn ambt: samen bidden biedt troost en vertrouwen. Bidden, mediteren, positieve energie sturen wèrkt. Daar is onderzoek naar gedaan. Daarom zijn er nu zelfs virtuele bidkringen op het internet waar namen kunnen worden opgegeven van mensen waarvoor gebeden ‘moet’ worden. In het Zenboeddhisme kennen we het begrip ‘metta’. Dat lijkt op bidden en is eigenlijk het uitspreken van zinnen van liefdevolle vriendelijkheid bij de betreffende persoon of op afstand. Zo heb ik iemand twee zinnen geleerd, de eerste zin moet worden uitgesproken bij de inademing, "Mag mijn vertrouwen groeien", de tweede bij de uitademing, "Zodat ik mij mag wijden aan God".


VRAGEN ACHTERAF

ORGAANDONATIE

Hoe wordt er binnen het boeddhisme en de islam gedacht over orgaandonatie?

Van Bommel: "Mag niet van mijn geloof" hoor je mij niet zeggen. Binnen de islam is nog maar weinig kennis over orgaandonatie, maar verschillende visies zijn er zeker. De één gaat er vanuit dat hij na zijn overlijden ongeschonden voor zijn Schepper moet verschijnen. De ander voelt zich geïnspireerd door vers 32 van hoofdstuk 5, soera Al-Maidah, waarin in feite de Torah wordt geciteerd:

Deswegen schreven wij de kinderen Israëls voor dat wie ook een mens doodt, behalve wegens het doden van anderen of het scheppen van wanorde in het land, het ware alsof hij het gehele mensdom had gedood, en voor hem die iemand het leven schenkt, alsof hij aan het gehele mensdom het leven heeft geschonken. En voorzeker, Onze boodschappers kwamen met de duidelijke tekenen tot hen en toch werden daarna velen hunner op aarde tot overtreders.

Bakker: In het boeddhisme wordt er altijd tijd gegeven aan het bewustzijn om het lichaam te verlaten. Wat in het algemeen beschouwd wordt als het tijdstip van overlijden (het hart valt uit, de hersenfuncties vallen uit) ligt voor boeddhisten anders. Het duurt wel even voor bij hen iemand als dood wordt beschouwd. Bij mensen die het Tibetaans boeddhisme volgen, wordt in die periode de overledene niet aangeraakt gedurende een uur of drie. De lengte van die periode verschilt. Feit is dat wanneer iemand heeft aangegeven om bij het overlijden orgaandonor te willen zijn, dat er dan snel moet worden gehandeld, te weten binnen die genoemde periode van drie uur. De beslissing van wel of geen orgaandonor zijn, ligt daarom bij de persoon zelf.

Van Bommel: Bij moslims gaat alles na het overlijden heel snel. Bij het begeleiden van een stervende wordt hem gewezen op de genadige aspecten van de Schepper, laat men hem het goede verwachten van het hiernamaals en laat men hem tot innerlijke rust komen vóór het tijdstip van overlijden. Na de laatste adem wordt er dan heel snel het traject afgelegd van wassen, wikkelen in witte doeken, enzovoorts, tot de uiteindelijke begrafenis die in de regel binnen 24 uur na het overlijden plaats vindt.

OPSTANDING

Bestaat er opstanding na de dood bij de boeddhisten?

Bakker: Het bewustzijn gaat door na de dood: dat is reïncarnatie. Cru gezegd: elektriciteit kan zich alleen manifesteren in een lamp, bewustzijn alleen in een lichaam. Bewustzijn is niet individueel maar een zee, ik ben een golf en kan alleen door mijn daden een karma creëren, dat effect gaat door in dat Bewustzijn en kan weer reïncarneren.

⊜⊜⊜⊜⊜⊜⊜⊜⊜⊜

Imam, kom eens luisteren!

Abdulwahid van Bommel wordt na het uitreiken van de bos bloemen, nou, nog nèt niet besprongen door vele mensen met vragen. Geduldig staat hij ze allemaal te woord. Bekir Ulu van de islamitische stichting Barbaros heeft zich wijselijk wat afzijdig gehouden en komt pas op Van Bommel af wanneer de vraagstellers hun antwoorden hebben gekregen. Ulu legt hem eerst uit wat het aandeel is van zijn stichting en van hem persoonlijk in het dagelijks leven van Zutphen. De moskee van stichting Barbaros is de eerste die haar deuren op gezette tijden openstelt voor belangstellenden.


Imam, kom eens kijken!

Ulu wilt Van Bommel nog wat laten zien, maar deze geeft aan dat hij nu eigenlijk weg moet, richting het NS station van Zutphen en loopt de ruimte uit waar het symposium is gehouden. Ulu en ik gaan de zelfde kant uit als Van Bommel en Ulu grijpt de kans om Van Bommel alsnog het stiltecentrum te laten zien. Het makkelijk te vinden stiltecentrum is ontdaan van elke religieuze symboliek en aldus een plaats waar mensen van alle gezindten terecht kunnen voor gebed, meditatie of, indien je een agnost bent, gewoon rust. Op een plank (of was ‘t nu een lange tafel?) ligt literatuur en (heilige) geschriften van diverse geloven. Mooi om het christendom, het jodendom, en de islam een plaats te zien delen met andere levensovertuigingen. Voor moslims is er een gebedskleed en een -ketting. Voor Turken wordt het stiltecentrum aangeduid met ‘Mescid’. Het is dan wel geen moskee, maar op die manier valt na lezen van de richtingaanwijzer met de tekst ‘Stiltecentrum / Mescid’ het Turkse kwartje onmiddellijk en weet men waar men terecht kan voor een gebed. Van Bommel neemt kennis van deze overvloed aan informatie en begeeft zich dan snel richting het personeelsrestaurant om toch even wat rust te nemen voor het vertrek uit Het Spittaal.

Imam, kom eens luisteren! Lang duurt de rust niet voor Van Bommel. Nog meer vragen, mash’Allah. Van Bommel luistert aandachtig. Dan wordt hij eindelijk opgehaald en gaat dan de rust van nachtelijk Zutphen in, onderweg naar het station, onderweg naar huis.

NA AFLOOP VAN HET SYMSPOSIUM IS AAN ELKE BEZOEKER EEN READER OVERHANDIGD, ‘STERVEN EN ROUWEN IN MULTICULTUREEL NEDERLAND’, WAARIN BOEDDHISME, HINDOEISME, JODENDOM, WINTI, ISLAM EN CHRISTENDOM WORDEN BESPROKEN.

Incha Allah is deze reader binnenkort online beschikbaar, zoals deze files: Klik op deze link voor de symposiumfolder in Word Klik op deze link voor de door Van Bommel gebruikte sheets in Word.

Vroom of voetbal

Hassan belt vanuit Mokum zijn imam in Marrakech.

Zegt Hassan: "Yo imam, ik weet dat het komende nacht Lailatoelqadr is en dat ik zo direct al naar de moskee moet, maar straks begint Ajax-Feyenoord, imam, sinds mijn geboorte hier in Mokum ben ik al fan van die —–zonen. Ik móet gewoon die wedstrijd op televisie zien."

Zegt de imam: "Hassan, tegenwoordig hebben ze video- en DVD-recorders, hoor."

Hassan verrast natuurlijk. "Bedoelt u dat ik Lailatoelqadr kan opnemen?"

klik op deze link voor de originele versie van deze mop
(een ‘Daily Joke’, mij toegezonden door Beliefnet.com)

DOOR HET OOG VAN DE NAALD Naschok, kracht 10 op de schaal van Abdul

Kom ik er bij navraag achter dat gedurende mijn toeval van afgelopen weekend (zie mijn weblogbijdrage Toeval bestaat d.d. 9 oktober 2005) mijn oogballen zo zijn gedraaid dat slechts het wit is te zien.

Gisteren heb ik eindelijk contact opgenomen met de praktijk van mijn psych. Ik leg een collega van hem uit wat er precies is gebeurd. Deze collega vraagt nauwelijks door en heeft duidelijk weinig tijd (zoals mijn eigen psych). Hij adviseert mij dringend om terug te gaan naar de oude dosis van 90 mg/dag, in afwachting van een telefoontje van mijn eigen psych (incha Allah vandaag, dinsdag).

Vanochtend vroeg op consult bij mijn huisarts. Direct na het naar school brengen van de kids, maak ik aan de balie een afspraak (de praktijk en de school zijn buren, handig!). Gezien de urgentie kan ik een uur later reeds terecht. Mijn huisarts vraagt stevig door en heeft daar weinig tijd voor nodig. Zodoende is hij meer op de hoogte van de omstandigheden waarin de toeval heeft plaatsgevonden. Een toeval? Nee, dus. Het is een vagale collaps geweest.

“Naar alle waarschijnlijkheid heeft u een zgn. vagale collaps gehad, veroorzaakt door een combinatie van vermoeidheid, stress, recente verhoging van uw dagelijkse dosis methylfenidaat en vooral die uitzonderlijk zware emotionele gebeurtenis voorafgaande aan uw collaps.”

“Een vagale wàt?!”

“U bent flauwgevallen.”

“Maar dokter, als je flauw valt, beweeg je toch niet meer?”

“Flauw vallen kan zich op verschillende manieren voordoen. Uw vagale collaps is mijns inziens éénmalig, gezien de omstandigheden zoals door u omschreven. Het is daarom zaak om situaties die kunnen leiden tot uitzonderlijk zware emoties te vermijden. Komt de vagale collaps ondanks het vermijden van die situaties tòch terug, neemt u dan direct weer contact op.”

“Vagale, dat komt van…?”

“De nervus vagus.”

[De nervus vagus is een zenuw die uit de hersenstam komt en naar organen in de borstkas en buik gaat; er zijn er twee van, een linker en een rechter; Epilepsienukanhetbeter.nl]

Ik ben dus echt door het oog van de naald gekropen, want na een Google zoektocht op het www kom ik via ServiceMedical.nl erachter dat een vagale collaps zo ernstig wordt genomen, dat ambulance of andere directe hulp ter plekke noodzakelijk is.

Met de beperkte medische kennis die we hier thuis hebben, hebben we die bewuste nacht geen beroep gedaan op die hulp. Alhamdulillah ben ik er nog. Voor eenieder staat vast wanneer hij gaat. Voor mij was het nog geen tijd, mash’Allah.

Alhamdulillahi Rabbil ‘Aalamien. De heilige maand ramadan heeft mash’Allah altijd verrassingen in petto, vaak blessings in disguise. Ruim een jaar geleden op de eerste dag van ramadan keerde ik onverrichter zake terug van mijn uitzendbaan, ik was niet meer nodig.

In de tussentijd ben ik van WW via ZW naar ADHD gegaan. Nu reeds enkele maanden onder medicatie maar zonder merkbaar resultaat (behalve dan die vagale huppeldepup). Wat volgt? Allah is de Alwetende, Hij weet het ‘t beste, kan ik je verzekeren. Wat er ook gebeurt, alle lof is aan Hem, Allah, de Heer der werelden.

Toeval bestaat

Afgelopen nacht ben ik werkelijk buiten mezelf getreden. Nee, geen bezoeken aan gene zijde maar een nachtelijke toeval. Werkelijk schokkend, letterlijk schokkend. Voor mijn gevoel lag ik een aantal seconden te trillen met mijn benen, maar naderhand is mij verteld dat het heftige spontane spiertrekkingen zijn geweest all over my body en dat het toch echt een aantal minuten heeft geduurd.

Pas vanavond lees ik de bijsluiters van mijn twee medicijnen nog eens door. Een feest nee, een schok der herkenning. Ik had na de toeval zomaar in coma kunnen geraken. Alhamdulillah ben ik na een consult met Citalopram 20 (anti-depressivum) gestopt, maar ja, het duurt wel even voordat dat spul goed en wel mijn lijf heeft verlaten. Ik ga gewoon door met methylfenidaat maar met een verhoogde dosis (inmiddels 110 mg/dag!).

Overmotivatie kan leiden tot tunnelvisie in mijn geval: de verhoging had gisteren moeten ingaan, maar eergisteren direct na het consult heb ik al op eigen houtje de verhoging doorgevoerd en gisteren heb ik na het vergeten van een inname gesjoemeld door de vergeten pillen gewoon over de resterende inname momenten te verdelen. Stom, stom, stom.

Lees deze bijsluitercitaten eens door die zeker op mij betrekking hebben gehad. Doorhalingen geven de verschijnselen aan die mij niet zijn overkomen in bovengenoemde nacht.

"Waarop moet u verder letten?
"In zeldzame gevallen kan door gebruik van citalopram het zgn. serotoninesyndroom optreden. Dit is een zeer ernstig ziekteverschijnsel dat veroorzaakt door een overschot aan serotonine in de hersenen. Kenmerken hiervan zijn o.a. opwinding en rusteloosheid, trillen en beven, diarree, het plotseling samentrekken van de spieren, verhoging van de lichaamstemperatuur (koorts), verwarring, prikkelbaarheid en extreme opwinding welke kan overgaan in een zgn. delirium en kan leiden tot coma. Raadpleeg in zulke gevallen onmiddellijk uw arts en stop de behandeling."

"Wat moet u doen als u teveel Methylfenidaat HCl Sandoz 10 heeft genomen
"Wanneer u te veel van Methylfenidaat HCl Sandoz 10 heeft gebruikt of ingenomen, neem dan onmiddellijk contact op met uw arts of apotheker, of de eerste hulp van het dichtstbijzijnde ziekenhuis moet worden bezocht. Probeer er achter te komen hoeveel tabletten werden ingenomen. Volg de aanwijzingen van de arts nauwkeurig op. De volgende verschijnselen kunnen optreden: overgeven, opgewondenheid, bevingen, hyperreflexie (verhoging van de reflexen), spiertrekkingen, toevallen (eventueel gevolgd door coma), euforie, verwardheid, hallicunaties, delirium, zweten, blozen (flush), hoofdpijn, koorts, versnelde hartslag?, hartkloppingen, onregelmatige hartslag?, verhoogde bloeddruk?, verwijde pupillen? en droge slijmvliezen."

Nou, ‘door het oog van de naald’ komt dan het eerst in me op. Door alle consternatie heb ik er niet aan gedacht om er direct die bijsluiters op na te slaan. Alhamdulillah is de rust in mijn kop en mijn lijf al geruime tijd terug van weggeweest. Wat niet betekent dat ik nu weer overga tot de pillenorde van de dag. Contact met de arts die de genoemde middelen voorschrijft is nu zeker noodzakelijk.

Alhamdulillahi Rabbil ‘Aalimien

Vreedzame coëxistentie

Gisterenavond naar tarawih geweest. Voor mij de eerste keer deze ramadan. De Marokkaanse gemeenschap waarmee ik contact heb, heeft zoals tijdens de vorige ramadan een onderkomen in een buurtcentrum (een voormalig gemaal geloof ik). Op nog steeds dezelfde vlonder, hoog verheven boven de gemeenschapsruimte, verrichten we onze gebeden: ‘isja, tarawih en tenslotte witr. De muur rechts van de qibla-richting is nog steeds afgeplakt met stevig wit papier en gaffer tape. Het papier bedekt naar verluid een profane tag van graffitituig. Sommige van mijn medemoslims kom ik regelmatig tegen in de stad, anderen minder vaak. Mash’Allah, wat een weerzien!

Dat stoort ons niet

Deze tarawih is anders dan voorheen. Wat heet! Eerder die avond blijkt door een communicatiefout het buurtcentrum reeds in gebruik te zijn. Wij moslims kijken even op maar lopen dan toch naar binnen en onderweg naar de wenteltrap die leidt naar de vlonder passeren we een tafel waar een jaarvergadering bezig is van nou-wat-zijn-het rozenliefhebbers of zo. Zij onderbreken de vergadering en verontwaardigd worden wij aangesproken door twee pittige dames.

"Ik heb toch duidelijk de opdracht gekregen om straks om half elf hier de boel netjes achter te laten en dan het pand af te sluiten," zegt één van hen en ze laat haar sleutel zien.

"Nou, van mij mag u hier tot elf uur van mijn part twaalf uur zitten, dat stoort ons niet," zegt een moslim en laat zijn exemplaar van diens sleutel zien.

"Nou, we moeten het er straks maar even over hebben," zegt ze.

"Natuurlijk, vergadert u rustig verder, wij zullen ons er niet aan storen," zegt de moslim-met-de-sleutel.

Dat stoort ons wel

Wij wentelen ons naar de vlonder en kijken tijdens het schoenen uittrekken nog even neer op de vergaderende goegemeente. Zij zijn wat uit hun doen maar hervatten snel hun overleg. Na onze vrijwillige gebeden op de vlonder nemen we plaats op de ‘vloer’ in afwachting van de imam, een eerbiedwaardige man-op-leeftijd uit Arnhem. Er wordt gepraat over religie en wereldlijke issues. Dan wentelt één van de pittige dames zich een weg naar boven en loopt met haar schoenen de gebedsruimte binnen. Of het wat zachter kan, want we storen de voortgang van de vergadering.

"Nou, u stoort ons niet hoor," zegt de moslim-met-de-sleutel.

"U ons wel," zegt de dame verbolgen en ze banjert weer naar beneden.

"You ain’t heard nothing yet," zegt één van ons. Uiteraard daarbij verwijzend naar de gebeden die nog moeten beginnen. Ik stel nog voor om vanaf de vlonder een luide azaan ten beste te geven. Een geintje natuurlijk, want zoiets zou maar olie op het vuur zijn. Humor mag, maar je moet niet overdrijven. Dat zou, zeker in dit moslimvijandig tijdsgewricht, verkeerd begrepen kunnen worden. Wat heet! (inderdaad, diezelfde electrische kachel als vorig jaar staat weer te loeien, dat wordt zo tarawih in de tropen)

Dat heeft wel wat

Tijdens de vier rakaat van het ‘isja gebed op de vlonder, passeren beneden diverse agendapunten. De derde en vierde rakaat van tarawih worden haast overstemd door gelach en geschreeuw van de vergadering: de koffiepauze is bezig. De tweede helft van tarawih verrichten we weer in relatieve stilte. Na witr wordt er door de gelovigen druk overlegd. Het is nu eigenlijk tijd voor gezongen zikr maar men vraagt zich af of het hogere volume daarvan de mensen beneden niet nog meer in het harnas zal jagen. Uiteindelijk wordt toch afgesloten met zikr. Tot mijn tevredenheid, want deze zikr is werkelijk zalf voor de ziel. Tijdens de zikr klinkt beneden geschuif van stoelen en het gerammel van kopjes: de vergadering is afgelopen en de boel wordt opgeruimd. Wij wentelen ons naar beneden en treffen een lege ruimte aan. Alleen de pittige dames staan nog met de moslim-met-de-sleutel te praten. Ik hoor helaas niet waarover het gaat, maar ik heb zo’n idee. De dames staan even later als waakhonden te wachten tot alle moslims buiten zijn om dan vervolgens het pand af te sluiten. Ondanks alle irritatie over en weer vind ik het wel wat hebben, zo’n avond…

Onder medicatie? Los ‘t vasten!

Gisterenavond laat heb ik via het mailformulier van mijn weblog [update: ik heb helaas geen mailformulier meer] een email ontvangen van een moslim die zojuist met medicatie zou moeten beginnen in verband met ADHD. Hij is echter zo verknocht aan de ramadan, dat hij toch is gaan vasten. Omdat er velen zijn die met dezelfde dilemma’s zitten of zaten, zet ik zijn bericht en mijn reply op mijn weblog. Uiteraard heb ik zijn naam en zijn email adres NIET vermeld. Dat spreekt voor zich. Je komt in deze emailwisseling vast zaken tegen die ik al eerder ter sprake heb gebracht, maar dat mag de pret niet drukken…

"Assalaamoe Aleikoem, Abdulwadûd!

"Een lange tijd geleden op mijn zoektocht naar info over ADHD was ik ook jouw weblog tegengekomen. Nou heb ik vandaag te horen gekregen dat ik medicatie krijg voor mijn ADHD maar ook is vandaag de ramadan begonnen. Ik zit nu met een groot probleem, vestig ik mijn hoop en vertrouwen in Allah of een paar medicijnen. Heb jij al onderzocht in hoeverre hier iets over wordt gezegd in de Islam? Want ik weet wel dat je niet hoeft te vasten als je medicatie gebruikt, maar ik weet niet of dat ook nog is geordend in de urgentie van de medicatie. Want levensbedreigend is het niet maar ondanks dat betekent het wel veel voor mij. Maar de ramadan betekent nog meer voor mij. Ik heb vandaag wel gevast en het is heerlijk, ik weet echt niet wat ik moet doen maar ik dacht dat jij misschien enige informatie hierover hebt wat mij een beetje kan helpen in mijn beslissing? Dan zou ik deze graag willen ontvangen.

"Alvast bedankt, Abdulwadûd.

"Met vriendelijke groet, [------------].

"PS : Ik las dat je medicatie niet helpt? Het komt vaak voor dat Ritalin niet werkt, dan kan je nog altijd een substituut krijgen zoals dexamphetamine (die krijg ik). Vraag dat, zou ik zeggen. Behalve dat moet je ook de dosering vaak aanpassen aan je gewicht dus misschien dat je wat meer nodig hebt. Als je het over ADHD wilt hebben kan je me toevoegen op MSN (ik heb er het één en ander over gelezen) : [---------------]

"PS2 : Ik zie dat je een dochter hebt, ADHD is vaak erfelijk dus hou in de gaten of zij in de loop der tijd niet ook symptomen krijgt van ADHD, maar loop ook niet te hard van stapel, gezien het nog een kind is."

* * *

[Mijn antwoord]

"Assalaamoe Aleikoem, [----------]. Allereerst wil ik je een gezegende ramadan wensen… Voor mij persoonlijk is het een harde klap dat ik niet meer vast. De ramadan is tegelijk een mooie uitdaging voor de zelfdiscipline en een versterker van de imaan. Wanneer die maand dan als vastenperiode wegvalt is werkelijk een drama, je bent dan iets verloren en je vraagt je af "Komt het ooit nog terug?" Zeg allereerst ‘Alhamdulillah’ want alles wat je overkomt, komt van Allah soebhana wa ta’ala, Hem komt alle lof toe. Denk en praat daarna pas verder. Al maanden voor het begin van de ramadan heb ik er mijn gedachten over laten gaan: hoe geef ik ‘mijn ramadan’ vorm nu ik medicijnen slik? Met mijn beperkte kennis van islam is het dan moeilijk omgaan. Ik ben teruggegaan naar reeds opgedane kennis. Deze opmerking van imam Abdulwahid van Bommel ben ik nooit vergeten: ‘Wat betreft persoonlijk vrijheid: het is altijd schipperen tussen de voorschriften en je persoonlijke geweten. Ik persoonlijk ken situaties waarin ik niet de volledige sharia in mijn achterzak heb. En dan komt je persoonlijke geweten om de hoek kijken’ [zie mijn log Islam en Vrijheid - een gedachtewisseling].

"Alles mooi en aardig, maar mijn persoonlijke geweten heeft mij niet direct een oplossing geboden. Uiteindelijk ben ik tot de slotsom gekomen, dat ik dan iets moet doen voor een medemens die niets te eten heeft tijdens de ramadan. Maar dat voel ik op dat moment als het ‘afkopen’ van een schuld, een ramadan-schuld. Daarbij beleef ik, in dezelfde tijd als deze overwegingen, verwarringen en depressies [zie o.a. mijn log ...zum Tode betrübt]. Daarom ben ik toen te rade gegaan bij mijn imam. Zijn reactie is heel logisch en ik besef dat ik hem eigenlijk naar ‘de bekende weg’ heb gevraagd: als je niet meer mag vasten dan verricht je de plaatsvervangende handelingen [zie mijn log De ramadan komt naar je toe deze herfst!].

"’Vestig ik mijn hoop en vertrouwen in Allah of een paar medicijnen?’ zo vraag je je af. Daar heb ik het met mijn imam niet over gehad. Om de doodeenvoudige reden, dat ik er van overtuigd ben dat ik die medicijnen moet nemen [zo heb ik niet altijd gedacht, hoor, lees maar mijn log Kouwe kalkoen]. Mijn stelregel is ‘Gezondheid éérst’, ingegeven door het voorschrift dat je niet iets mag doen wat slecht is voor je gezondheid. Wat ik heb geleerd van mijn schoonvader is de zin Yallah Yallah Bay Sa Tool. Dat is Wolof (een Senegalese taal) voor ‘Allah helpt alleen hen die zichzelf helpen’. Mijns inziens is dit spreekwoord ingegeven door de volgende hadith qudsi (hadith no. 15, An-Nawawi). Nu citeer ik uit een verzameling van heilige overleveringen, ik heb deze kennis namelijk niet opgeslagen in mijn hoofd. Ik smeek Allah dat hij mij fouten in de transcriptie zal vergeven, amien.

‘An Abie Hoeraira, radiya-llâhoe anh, qaal: "Qaala-n-nabie, salla-llahoe ‘alayhi wa sallam: "Yaqoeloe-llâhoe ta’aalaa: "Anaa ‘inda zanni ‘abdie bie, wa anaa ma’ahoe izaa zakaranie, fa in zakaranie fie nafsih, zakartoehoe fi nafsie. Wa in zakaranie fie malaa’, zakartoehoe fie malaa’ gairim-minhoem, wa in taqarraba iliyya ba sjibr, taqarrabtoe ilayhi ziraa’aa, wa in taqarraba iliyya ziraa’aa, taqarrabtoe ilayhi baa’aa, wa in ataanie ‘aisjie, ataitoehoe harwalat.""" [overgeleverd door Boechari, ook door Moeslim,At-Tirmidhi en Ibn Maadjah]

VERTALING : Op gezag van Aboe Hoerairah (moge Allah tevreden met hem zijn), die het van de Profeet (moge hij de zegeningen en vrede van Allah krijgen) (gehoord) heeft, die zei: "Allah de Almachtige zegt: "Ik ben zoals Mijn dienaar denkt, dat Ik ben. Ik ben bij hem als hij Mij noemt. Als hij Mij in zichzelf noemt, dan noem Ik hem in Mijzelf, als hij Mij in een gemeenschap noemt, dan noem Ik hem in een gemeenschap die beter is. En als hij zich een handbreedte naar Mij toe wendt, dan wend Ik Mij een armlengte naar hem toe, en als hij zich een armlengte naar Mij toe wendt, dan wend Ik Mij met de wijdte van uitgespreide armen naar hem toe. En als hij naar Mij toe komt lopen, dan kom Ik naar hem toe rennen." Bron: "Veertig Hadith Qudsi, uitgeverij Noer, vertaling door Oem Hamza

"Ik lijk nu wel een soort oestaz, maar niets is minder waar. Ik ben mash’Allah een eenvoudige gelovige, met zijn fouten zoals ieder menselijk wezen. Wat ik wil zeggen met het vermelde spreekwoord in combinatie met de geciteerde hadith qudsi is dit: "Het is mijn eigen overtuiging dat men niet achterover mag zitten en maar zeggen ‘Incha Allah, incha Allah, als Allah het wilt’. Ook wat betreft gezondheidskwesties. Als je een ziekte hebt die overdag medicijnen innemen noodzakelijk maakt, dan moet je dat doen. Ook als je, zoals jou en mij, geen ziekte maar een aandoening hebt (zoals ADHD). Ook als die ziekte of aandoening NIET LEVENSBEDREIGEND is. Ik heb geleerd (helaas weet ik nu niet uit mijn hoofd de betreffende aya) dat in de koran staat dat je niet iets mag doen dat slecht is voor de gezondheid. Dat betekent voor mij persoonlijk ook, dat ik niet mag nalaten medicijnen te gebruiken die ik nodig heb, ook al is mijn aandoening NIET LEVENSBEDREIGEND. Want dan

(1) zou ik voor mijn gezondheid niet al het mogelijke doen en zodoende de broodnodige hulp van Allah later ontberen en

(2) geen vertrouwen hebben in Hem.

"Om kort te gaan: mijn persoonlijke opvatting is dat ik mijn hoop en vertrouwen vestig in Allah dóór die medicijnen, ook tijdens de ramadan, te gebruiken! Want anders zou ik mijn gezondheid niet serieus nemen… Neem ik mijn gezondheid niet serieus, dan neem ik Allah niet serieus. Hij heeft een lichaam aan mij gegeven, daar moet ik dus goed voor zorgen.

"Uiteraard heb ik als mens een vrije wil. Van die vrije wil had ik bijna misbruik gemaakt, door het besluit met de medicijnen te stoppen en dus de ramadan te gaan verrichten [zie nogmaals mijn log Kouwe kalkoen]. Gelukkig heeft mijn vrouw dat uit mijn hoofd gepraat. :-)

"Nou, ik hoop dat deze veelheid aan informatie niet teveel voor je is. Maar ja, wij ADHD’ers staan bekend om onze lange brieven, monologen enzovoorts maar mash’Allah ook om ons enthousiasme en ons doorzettingsvermogen. De medicijnen die wij slikken zijn er niet om een einde te maken aan dat enthousiasme en doorzettingsvermogen, maar om die storm in ons hoofd te kalmeren. Op die manier kunnen we ons ook meer focussen op de mensen om ons heen en hun interesses.

"Wassalaam, Abdulwadûd."

Normen en waarde

Mijn kids ervaren thuis de ramadan anders dan voorheen. Daar ik nu wegens medicijngebruik niet meer mag vasten, heeft deze heilige maand minder impact op hun dagelijks leven thuis. Het zijn zaken als sahoer, iftaar en bijvoorbeeld de verleidingen tijdens het vullen van de lunchboxjes van de kids voor op school ("Hm, lekker die worst, ik neem ook een plakje") die een vastende vader voortdurend met de neus drukken op de voorschriften van deze heilige maand. Tenminste, wanneer deze vader geen medicijnen gebruikt die het vasten onmogelijk maken.

Naar mijn verwachting zal ik de ramadan nooit meer vastend mogen vieren, deo volente. Het is dus zaak om voor mijn kids tijdens de ramadan extra tijd vrij te maken om hen over het hoe en waarom van ramadan te vertellen. Voorheen kwamen tijdens de ramadan hun vragen vanzelf, voortkomend uit vasten-gerelateerde thuissituaties. Nu niet meer. Daarom heb ik gisterenavond tijd uitgetrokken om Yande, Ahmed en Kiné over de ramadan te vertellen. Oké, Kiné kan het nog niet allemaal vatten, maar dat het een speciale tijd is voelt ze hopelijk wel aan. Na het voorlezen van "Ik leer een soera" uit het nieuwste nummer van het kindertijdschrift Onze Oemma, waarin soera Al-Qadr wordt uitgelegd, probeer ik hen

(1) duidelijk te maken wat de waarde is van Lailat-oel-Qadr, die Waardevolle Nacht bijna aan het eind van ramadan, en

(2) hoe de waarde van die Nacht en dus van de gehele ramadan duidelijk gemaakt kan worden aan niet-moslims. Geen eenvoudige klus, maar ik heb er een hele maand voor, dus incha Allah moet het lukken

Ingegeven door een citaat van Seyyed Hossein Nasr (al eerder geciteerd op mijn weblog) leg ik ze het volgende uit:

Eén van de bekendste wonderen voor moslims is dat iemand die niet kon lezen en niet kon schrijven, werd gekozen door God/Allah om de koran te krijgen, ‘te ontvangen’ zeg je ook wel, en vervolgens door te geven aan de mensen. Die iemand was onze profeet Mohammed, vrede zij met hem. Hij ontving de eerste verzen van de koran in de Waardevolle Nacht, Lailat-oel-Qadr, die wordt herdacht in de nacht van 26 op 27 ramadan. Eén van de bekendste wonderen voor christenen (èn voor moslims trouwens ook) is dat een vrouw die nooit de zaadjes van een man in haar buik heeft gekregen om zo in verwachting te kunnen raken, werd gekozen door God/Allah om een kind ‘te ontvangen’ en vervolgens te geven aan de mensen. Die iemand was Maria (Maryam), de moeder van Jezus (Isa). Christenen noemen dat ‘onbevlekte ontvangenis’. Deze geboorte van Isa wordt door hen herdacht op Kerstnacht (en de twee dagen erna). Voor moslims heeft de Waardevolle Nacht dus de Waarde van een Wonder, een Wonder dat centraal staat in hun manier van leven. Zo heeft voor christenen de Kerstnacht ook de Waarde van een Wonder, een Wonder dat centraal staat in hun manier van leven. Trouwens, wij moslims accepteren zeker Jezus. Voor ons is hij een profeet en de zoon van Maria, echter niet (de zoon van) God, want Allah "is niet verwekt, noch heeft Hij verwekt, en niets of niemand is Hem in enig opzicht gelijk".

Ramadan Tip

Voor hen die de Franse taal machtig zijn en behoefte hebben aan uitleg over de koran heb ik de volgende luistertip: Radio Wazapon. Een internet radiostation van de ASEJ, Association des Sénégalais Étudiants au Japon. Normaal bestaat de programmering van Radio Wazapon uit een lange playlist van mbalax, zouk en andere muziekstijlen. Af en toe kun je een DJ voorbij horen komen. Tijdens deze ramadan lijkt de muziek geheel en al plaats te hebben gemaakt voor koranrecitatie, voorzien van een Franse ‘vertaling’ per aya. Ik weet niet of dat werkelijk 24 uur per dag 7 dagen in de week zo is, maar ik krijg wel die indruk.

Radio Wazapon kun je bereiken via deze links:
HOMEPAGE www.wazapon.com
RADIO www.wazapon.com/radio.html
RADIO http://tess.fast-serv.com:9360/listen.pls

om naar Radio Wazapon te luisteren heb je RealPlayer nodig

Kouwe kalkoen

Sinds mei 2005 slik ik pillen in verband met mijn ADHD. Tot nu toe helpen ze geen fluit. De chaos in mijn kop blijft hetzelfde, de dips worden dieper. Met alle gevolgen van dien.

"Waarom slik ik die pillen nog?" is er de laatste dagen vaak door mijn hoofd gegaan.

Daarom slik ik die pillen niet meer. Vanaf vanochtend, na de inname van mijn anti-dip pilletje om 9 uur.

Het is nu ‘s avonds en mash’Allah ik lig nog niet te beven als een rietje. Ik heb vandaag gewoon mijn dingen gedaan (huishouden, de kids brengen en halen van school, boodschappen, nou ja vul maar in). Dus ramadan, loop niet weg, IK KOM ERAAN! Morgen met iftaar maak ik incha Allah die kouwe kalkoen soldaat, fi sabilillah.

UPDATE 21.30 UUR: BIJ HAAR THUISKOMST HEEFT MIJN VROUW EN LIJFWACHT NDOYA ALHAMDULILLAH HET ONDERSTAANDE UIT MIJN HOOFD GEPRAAT. IK GA DUS GEWOON DOOR MET DE MEDICATIE EN GA DUS NIET VASTEN. INCHA ALLAH HEB IK HET ER OVER MET MIJN PSYCH KOMENDE VRIJDAG. NOU, ALS WE HET OVER IMPULSIEF ZIJN HEBBEN, DAN IS DAT WEL DIE BOVENSTAANDE ACTIE

Nop Sa Jëkkër

De ramadan nadert met rasse schreden. Ieder bereidt zich voor op zijn of haar eigen manier. Vrouwenpraatgroepen getooid met tot de verbeelding sprekende namen als "Nop Sa Jëkkër" schorten hun huiskamerbijeenkomsten op tot nà korité (suikerfeest) – dit in verband met hun expliciet taalgebruik en de speciale aandacht voor bemintechnieken waarbij geen enkel detail onbesproken blijft. "Nop Sa Jëkkër" betekent dan ook "Bemin Je Man". Kandidates worden pas na ballotage toegelaten tot de bijeenkomsten die meestal in de huiskamer van de mère (de leidster, zeg maar) worden gehouden. Naar verwachting begint de ramadan na het weekend incha Allah, dus vandaag worden er nog tips and tricks uitgewisseld, om zo tijdens de ramadan het echtelijk samenzijn ruim na tarawih een speciaal tintje te geven. Echtgenoten, zet je schrap!

Papa, ik krijg een kindje!

Eergisteren met Kiné naar de schooldokter geweest voor een reguliere controle. Al die speciale aandacht vindt ze maar wàt prachtig. Bij het weggaan krijgt ze een groeiboek mee. De illustraties van de diverse stadia van zwangerschap zijn een openbaring voor Kiné. Waar we ook die dag zijn, in een Turkse ‘vershop’ of een discount supermarkt, Kiné heeft het erover.

"Papa, ik krijg een kindje!"

"Incha Allah, meisje, later als je groot bent en getrouwd bent."

"Jaha straks ik al zes dan ben ik al heel groot hoor papa."

"Nou, het duurt nog wel wat langer voordat je een kindje krijgt, hoor, Kiné."

De vreugde is er bij Kiné niet minder om. "Leuk papa dan heb ik mijn eigen kindje. Dan kan ik mijn eigen baby’tje vasthouden."

Vóór het bezoek aan de schooldokter was Kiné er heilig van overtuigd dat vaders zonen baren en moeders dochters. Nu weet ze wel beter. Incha Allah zal ze later de genade van Allah, de Genadevolle (= Ar-Rahiem), kunnen doorgeven via de baarmoeder (= rahim).

Mash’Allah: de Vrouw als doorgeefluik van de Genade Gods…